Kratownice, czyli stalowe dźwigary kratowe, są rodzajem konstrukcji nośnej prętowej, która teoretycznie składa się z połączonych przegubowo w węzłach prostych prętów z siłami przyłożonymi wyłącznie w węzłach. W rzeczywistości często pręty mają wstępne wygięcia, węzły nie są przegubowe, pręty łączone są w węzłach z mimośrodami, a obciążenia występują między węzłami. Kratownice stalowe to bardzo popularne rozwiązanie w konstrukcjach hal przemysłowych. Wyróżnia się dwa główne rodzaje dźwigarów kratowych: kratownice płaskie oraz kratownice przestrzenne.
KRATOWNICE PŁASKIE
Kratownice płaskie, to podstawowy rodzaj dźwigarów kratowych, w których wszystkie pręty leżą w jednej płaszczyźnie. Składają się w prętów prostych połączonych ze sobą za pomocą przegubów, zwanych węzłami kratownicy. Mogą przejmować obciążenia działające jedynie w płaszczyźnie kratownicy.
Kratownice płaskie stosowne są jako belki i podciągi w dźwigarach konstrukcji, wiązary w konstrukcji mocującej pod pokrycie dachu, w płatwiach, ramach kratowych itp. Idealnym przykładem zastosowania kratownic płaskich na ramach są hale namiotowe.
W przypadku dźwigarów kratowych płaskich wyróżnia się dwa typy: kratownice płaskie o prostej strukturze oraz o złożonej strukturze. W kratownicach o prostej strukturze pręty są bokami trójkątów, natomiast przy strukturze złożonej nie zawsze tak jest.
KRATOWNICE PRZESTRZENNE
Kratownice przestrzenne, to rodzaj konstrukcji nośnej prętowej, w której pręty nie leżą w jednej płaszczyźnie. Tak samo jak w przypadku kratownic płaskich, kratownica przestrzenna składa się z prętów, które są połączone ze sobą w węzłach za pośrednictwem przegubów. W przeciwieństwie do dźwigarów kratowych płaskich, mogą przenosić obciążenia ze wszystkich kierunków, a co za tym idzie charakteryzują się nośnością w każdym kierunku.
Znajdują swoje zastosowanie w konstrukcjach wielu rodzajów obiektów. Najpopularniejsze z zastosowań kratownic przestrzennych to przede wszystkim dźwigary dachowe i ramy poprzeczne w halach i wiatach oraz generalnie jako dźwigary w dachach budynków. Poza tym stosuje się również w wieżach oświetleniowych, wieże i maszty radiowe i telewizyjne czy też jako słupy i podpory linii elektroenergetycznych itp. Często są także głównym rodzajem konstrukcji jako szkielet stalowy wieżowców. Bardzo znanym przykładem zastosowania kratownic przestrzennych jest wieża Eiffla.
Zarówno kratownice płaskie jak i przestrzenne składają się z czterech podstawowych rodzajów elementów tj. pas górny, pas dolny, pionowe słupki oraz ukośne krzyżulce. Z tą różnicą, że w kratownicach płaskich bez problemu, na pierwszy rzut oka, można wyróżnić i nazwać poszczególne elementy.